Olentzero oso pertsonaia berezia da euskal mitologiaren barruan eta Euskal Herriko Gabonetako tradizioaren protagonista handiena da.
Gabon-gauan opariz beteta menditik jaisten den ikazkin bat da, Euskadiko eta Nafarroako ume guztien artean banatzeko.
Olentzeroren jatorria neguko solstizioa ospatzeko kristau aurreko tradizio paganoan oinarritzen da.
Gabonetako pertsonaia berezi honen kondairari buruz gehiago jakin nahi duzu?
Nor da Olentzero?
Abestiak dihoen bezala, Olentzero iparraldeko morrosko bat da (gizon indartsua), jatorra eta adimentsua. Eta euskaldun ona izanda, janari onaren eta edariaren maitale.
Euskal jantzi tradizionalekin janzten da: abarkak, artilezko galtzerdiak, bakero prakak, alkondara, Gerrikoa eta ardi artilezko txalekoa iparraldeko negu hotzetik babesteko. Bere txapela, bere pikodun zapia eta bere berezko pipa ahaztu gabe.
Bere ikazkin lana dela eta, beti ikatz-aztarnekin zikinduta dago.
♬ Horra! Horra!
Gure Olentzero!
Pipa hortzetan duela
eserita dago
kapoiak ere baitu
arraultzatxoekin
bihar meriendatzeko
botila ardoakin. ♬
♪ Olentzero buruhandia
entendimentuz jantzia
bart arratsian edan omen du
bost arruako zahagia.
Ai, urde tripahaundia!
la, lara, lara
Ai, urde tripahaundia!
la, lara, lara, laralara. ♪
Olentzeroren jatorria
Olentzero kristau aurreko neguko solstizio-jaiekin lotzen da. Naturaren eta eguzkiaren berpizkundea, neguko iluntasunaren aurka.
Euskal kultura tradizionalean sua oso elementu garrantzitsua da eta neguko solstizioarekin bat eginez, egur enbor handi bat erretzen zen baserrietako tximinietan.
Enbor hau Olentzero, Subilaro, Sukila edo Eguberriko Enbor izenarekin ezagutzen zen.
Gabon-gauean tximiniako sua berarekin mantendu ondoren, hurrengo egunean, su horren errautsak etxeko ate nagusiaren aurrean sakabanatzen ziren, etxea bera eta bertako biztanleak urte berrian zehar babesteko asmoz.
Errito honek ongietorria ematen zion udaberriko uzta ekarriko zuen eguzki berriari, horregaitik Olentzero hitzak “onaren garaia” esan nahi du.
Geroago, gazteek solstizioa ospatzeko lasto panpina batzuk sortu zituzten. Gizon edo emakumezko arropa zaharrekin jantzi eta herritik paseatzera ateratzen zuten, mokadutxo bat egiteko dirua eskatuz. Gero, iluntzean, erre egiten zuten, zaharra atzean utziz.
Olentzeroren kondaira: paganismotik kristautasunera
Bitxia bada ere, Olentzeroren figura kristautasunaren aurreko jatorria izan eta tradizio paganoetan oinarritzen bada ere, kondairetan kristautasunaren mezulari gisa agertzen da.
Jentilak euskal mitologiako izakiak ziren, Kixmi deitzen zioten Jesusen jaiotzaren berri jakitean, haren amaiera sumatu eta lurpean sartu ziren.
Horietatik bakarra geratu zen, Olentzero, eta bera izan zen Euskal Herriko biztanle guztiei bere jaiotza iragartzeko menditik jaitsi zena.
Olentzero Eguneko Tradizioak
Gabonak hurbiltzen direnean, etxeko txikienek eskutitz bat idazten diote Olentzerori aurten nola jokatu duten kontatuz eta jaso nahiko lituzketen opariak eskatuz.
Gabon-gauean, abenduaren 24an, arratsaldean, Olentzeroren Kabalgata ospatzea da ohitura.
Euskal Herriko herri gehienetan, Olentzerok kalejira hau bere Mari Domingi kidearekin eta Galtzagorriak bezalako beste lagun mitologikoekin egiten du, gozokiak banatuz.
Amaieran, haurrak ilaran jartzen dira Olentzerorekin minutu batzuk hitz egiteko eta gau horretan euren nahiak beteko direla ziurtatzeko.
Jai eta itxaropen giroan, txokolate beroa gailetekin jan ohi da. Azkenik, Olentzeroren panpina su batean erretzen da bertakoek inguratzen duten bitartean Olentzeroren Abestia elkarrekin abestuz.
Gabon-gaueko afaria familiarekin gozatu ondoren, ohitura da pertsona bakoitzak oinetako bat zuhaitzaren azpian edo tximiniaren ondoan uztea, gauean denak lo daudenean Olentzerok bere opariak bana ditzan.
Eta beti janari eta edari pixka bat utzi behar duzu, Olentzerok eta Napok indarra izan dezaten opariak banatzen dituzten bitartean.
Olentzeroren izenaren esanahia
Olentzero, baita ere Olentzaro, Orantzaro, Onontzaro, Orentzaro edo Onentzaro izenez ezagututa euskaldunen eremu desberdinetan, etimologikoki hipotesi desberdinak dituen euskarazko hitza da.
Jatorri sinesgarriena da, onen “ona” eta zaro , “denbora” edo “garaia” euskal hitzetatik datorrela, hau da, onenzarotik, “onaren garaia”.
Olentzeroren historia
Olentzeroren figura asko aldatu da tximinian erretzen zen enbor bat izatetik, trapuzko panpina izatera, orain den pertsonaia jatorra izateraino.
XX. mendean Olentzerok beste herrialdeetako pertsonaien ezaugarri bat hartzen du eta opariak ekartzen hasten da. Horregatik, batzuetan, Papa Noel euskalduna bezala ezagutzen da.
Gaur egun, Olentzero euskal umeek asko maite duten pertsonaia da, opariekin etortzeko ilusio eta urduritasun handiz itxaroten dutena abenduaren 24an.
▷ Jarraitu Olentzero ezagutzen
Olentzeroren Abestia
Olentzero joan zaigu
mendira lanera
intentzioarekin
ikatz egitera.
Aditu duenian
Jesus jaio dela
lasterka etorri da
berri ona ematera….
Olentzeroren Etxea
Ezagutu Mungiako Izenaduba Basoa, Olentzero euskal mitologiako beste pertsonai batzuekin batera bizi den etxea: Mari Domingi, Galtzagorriak, Sorginak, Lamiak…
Eskatu zure gutuna Olentzerori
Gabon hauetan Olentzerok zure seme-alabari gutun pertsonalizatu bat idazten dio non bere sekretu guztiak ezagutzen dituen.
Olentzeroren Kabalgata
Abenduaren 24an, Olentzeroren Kabalgatak antolatzen dira Euskadiko eta Nafarroako txoko guztietan. Ezagutu leku garrantzitsuenen ordutegia eta ibilbidea.
Olentzeroren Marrazkiak
Apaindu zure etxea Olentzeroren marrazkiekin doan deskargatzeko eta margotzeko.
