Gabonak gogo handiz bizitzen dira munduko bazter guztietan, batez ere etxeko txikien artean.
Eta elkarretaratzeen eta ospakizunen garaia izateaz gain, Gabonak fantasiazko data bat dira, non izaki magikoek euren agerpena egiten duten opari ezberdinak ekartzeko. Noski, urte osoan ondo portatu baldin bagara…
Munduko herrialde bakoitzean tradizioak aldatu egiten dira eta, beraz, opariak ekartzeaz arduratzen diren pertsonaiak baita ere. Gaur munduko Gabonetako pertsonaia ospetsuenen artean bidaia bat egingo dugu.
Bazatoz?
Munduan opariak ekartzen dituzten Gabonetako 15 pertsonaiak
Hauek dira Santa Claus edo Papa Noel unibertsaletik harago, munduko herrialde nagusietan opariak banatzen dituzten 15 pertsonaia ezagunenetako batzuk:
1. Sinterklaas, Sint-Nicolaas edo Sankt Nikolaus, jatorrizko pertsonaia
Kondaira hau sortu zuen pertsonaiarekin hasiko dugu zerrenda, Sinterklaas, Sint-Nicolaas edo Sankt Nikolaus.
Pertsonaia hau Nikolas de Bari-n inspiratuta dago, San Nikolas izenez ezagunagoa, Turkian jaiotako apezpikua. Nikolas de Bari jatorri greziarreko bi guraso kristauren semea zen aberastasun ugaria zeukatenak. Gurasoak hiltzerakoan, San Nikolasek gurasoen ondasunak banatu zizkien pobreei.
Eta apezpiku honek inspiratuta, Europa erdialdeko herrialdeetan, Amsterdam, Belgika edo Suitza, esaterako, Sinterklaas edo Sint-Nicolaasen figura sortu zen Gabonetako opari-emaile gisa (nederlanderaz).
Geroago Alemania bezalako herrialdeek San Nikolas ospakizunarekin bat egingo zuten (Sankt Nikolaus).
Sinterklaas ile zuria duen pertsona adineko, dotore eta serio bat bezala irudikatzen da, kapa bat jantzita eta makila daramala.
2. Santa Claus, munduko Gabonetako figurarik ospetsuena
Santa Claus munduko pertsonairik ospetsuena da Gabonei buruz hitz egiten dugunean. Holandako Sinterklaas-en eta ingelesen Father Christmas-en (Gabonen Aita) figuran oinarritzen da. Eta holandarrak izan ziren Amerika kolonizatu zutenean euren tradizioa eraman zutenak. Horrela, Sinterklaas Santa Claus bezala anglizizatu zuen Washington Irving idazleak.
Karakterizazio desberdinak igaro zituen eta denborarekin bere egungo itxura hartzen hasi zen: bizar zuriarekin, potoloa eta bere traje gorri bereizgarriarekin eta kapela ponpon zuriarekin.
Bere etxea Ipar Poloan dago, zehazki, Rovaniemira bidaiatu behar duzu, Finlandian, bere jaioterria dena Laponian.
Bide batez, hemen “Joulupukki” izenez ezagutzen da, “Gabonetako Ahuntza” esan nahi duen terminoa.
Lera batean bidaiatzen du bere elur-orein ospetsuek gidatuta eta abenduaren 24an etxeetara sartzen da tximiniatik behera opariak uzteko.
3. Papá Noel, Gabonetako Aita
Papa Noel Santa Clausen pertsonaia bera da, baina izen horrekin ezagutzen da Espainian eta hegoamerikako herrialdeetan.
Gabonak esan nahi duen frantsesezko Noël hitzaren gaztelanizazioaren ondorioa da, Papa Noel, laburbilduz Gabonetako Aita.
Pertsonaia hau Europako herrialde gehienetan dago eta izen hauekin ezagutzen da:
- Papá Noel Espainian.
- Père Noël Frantzian.
- Babbo Natale Italian.
- Pai Natal Potugalen.
4. Errege Magoak, Espainian opari-emaileak
Papa Noelez gain, Espainian eta Hego Amerikako beste herrialde batzuetan opariak banatzen dituzten Gabonetako beste pertsonaia batzuk Maiestateak Errege Magoak dira: Meltxor, Gaspar eta Baltasar.
Abenduaren 24ko gauean opariak banatzen dituen Papa Noel ez bezala, Errege Magoak urtarrilaren 5eko gauean egiten dute, Errege Magoen Egun besperan.
Errege Magoak tradizio kristautik datoz eta Meltxor, Gaspar eta Baltasar magoak deitzen dira. Ekialdetik datoz eta garrantzi handia daukate Jesus Nazaretarra jaio ondoren bisitatzeagatik, Mesias deituz eta hari urrea, intsentsua eta mirra oparituz.
Erregeak gameluz bidaiatzen dute eta haien laguntzaileak, errege-pajeak, beraiekin doaz.
5. Olentzero, Euskadi eta Nafarroako pertsonaia mitologikoa
Euskadin, Nafarroan eta Iparralden, abenduaren 24an opariak banatzeko arduraduna Olentzero da.
Euskal mitologiako antzinako pertsonaia bat da. Jentil bat da, kristau aurreko pertsonaia, tamaina eta indar handikoa.
Mendian bizi den ikazkina da eta Eguberri bakoitzean herrira jaisten da Euskal Herriko etxeetara ikatza eta opariak ematera.
Bere laguna den Mari Domingik, landare guztiak ezagutzen dituena, eta Galtzagorriak izeneko iratxo txikiek opariak prestatzen laguntzen diote. Opariak banatzeko beti bere astoarekin batera joaten da, Napo.
6. Tió amb Nadal, Katalunian opariak kaka egiten dituen enborra
Katalunian eta Aragoiko zenbait tokitan, Gabonetan txikienei opariak eramateaz arduratzen dena Tió amb Nadal edo Gabonetako Enborra da.
Egur-enbor handi bat da, koadrodun manta batez estali behar dena, hotza eduki ez dezan, eta Gabonetatik janaria eman behar zaiona. Abenduaren 25eko goizean haurrek makil batekin jo behar dute opariak kaka egiteko, abesti bat abesten duten bitartean.
Tió amb Nadalek opariak kanporatzen dituen ekitaldiari cagatió deritzo.
Nekazal jatorria duen tradizioa da eta enborrak neguko hilabete gogorretan beroa eta argia adierazten du.
7. Apalpador, Galiziako Gabonetako tradizioa
Galizia erdialdeko zenbait tokitan, opariak banatzeko arduraduna Apalpador da. Gabonetako pertsonaia galiziar hau Gabonetan etortzen da umeen sabela sentitzera.
Haurrak oso argalak badira, gaztainak uzten dizkie pisua har dezaten eta potolo daudenei ikatza uzten die etxea berotzeko.
Abenduaren 24a noite de apalpadoiro edo ukitze gaua bezala ezagutzen da.
8. Befana, Italian opariak ematen dituen maitagarria
Italian haurren artean Gabonetako pertsonaia ospetsuena Befana maitagarria da.
Befana urtarrilaren 5eko gauean bere erratza gainean bidaiatzen duen sorgin italiarra da. Italiako etxe guztietan opariak, gozokiak eta ikatza uzten ditu.
9. Ded Moroz, Errusiako Papa Noela
Errusian, abenduaren 31ro opariak banatzeko arduraduna Ded Moroz edo Elurretako Aitona da.
Bere gorpuzkera Papa Noel-en nahiko antzekoa da, soilik urdinez janzten dela, baina bere jatorria jainko eslaviar bat da, neguaren, hotzaren eta izotzaren Jauna. Ded Moroz-ek Snegúrochka-ren laguntza du, bere biloba, Elurrezko Neska.
Haien garraiobidea troika bat da (errusiako karroza tradizionala), hiru zaldi zuriz gidatua.
Urtezahar gauero Ded Moroz-ek atea jotzen du bere makila magikoarekin (Posoh) eta familiaren afaria etentzen du. Umeei bere oparia jaso nahi badute hari abesteko edo poema bat errezitatzeko eskatzen die.
Pertsonaia honek inguruko beste herrialde batzuetara ere opariak ekartzen ditu, hala nola, Bielorrusia, Montenegro, Serbia, Mazedonia, Bosnia eta Herzegovina…
10. Jesus Haurra, Kris Kringle edo Christkind, Europako erdialdean
Europa erdialdeko herrialde erlijiosoenetan, besteak beste, Alemanian, Txekian, Eslovakian edo Bulgarian, eta Hego Amerikako zenbait herrialdetan, opariak banatzeaz arduratzen dena Jesus Haurra da.
Jesus Haurra oso haur txiki bat bezala irudikatzen da edo baita haurtxo bat bezala, santua eta batzuetan aingeru-hegoekin.
11. San Basilio, opari-emailea Grezian eta Zipren
Grezian, tradizio ortodoxoak agintzen duen bezala, txikienen artean opariak banatzeko arduraduna Agios Vasilis (San Basilio) da Urteberri egunean.
12. Yule Lads, islandiako gnomoak
Yule Lads izenekoak dira Islandiako folklorearen Gabonetako protagonistak.
Gabonero menditik hirira jaisten diren 13 iratxo edo ipotx txiki dira. Islandian, Gabonak 13 egun lehenago hasten dira, lehenengo Yule Lad-a Islandiako haurren zapatetan opariak jartzera jaisten denean. Egunero Yule Lad berri bat jaisten da.
Gero iritsi ziren bide beretik joaten dira, banan-banan. Beraz, Islandiako Gabonak abenduaren 12tik urtarrilaren 6ra irauten du.
13. Tomte, Gabonetako gnomoa Suedian eta Norvegian
Iparraldeko beste herrialde batzuetan, esaterako, Suedian eta Norvegian, badute euren Gabonetako Gnomoa ere. Ipotx nordiko hau Tomte izenez ezagutzen da.
Tomte Eskandinaviako baso hotzetan bizi da, etxe txiki batean. Metro bat baino gutxiagoko altuera du eta bizar zuri luzea du.
Santa Claus laguntzen duten ipotxetako bat bezalakoa izango litzateke.
14. Hoteiosho, Japoniako monje budista
Asiako herrialdeetan, Eguberriak ez dira halako efusibotasunarekin ospatzen eta ospakizun espiritual bat gehiago da, non opari materialek ez baitutete horrenbeste leku.
Mundu globalizatu honetan Papa Noel Asiako herrialde garrantzitsuenetara iristea eragotzi ez den arren. Hala ere, Japonia mitikoak bere Gabonetako pertsonaia du, Hoteiosho.
Hoteiosho Japoniako Gabonetan umeei opariak ekartzeaz arduratzen den monje budista da. Jainko budista da eta Gabonekin ez ezik, zerbait oparituko den beste edozein ospakizunekin ere lotuta dagoena.
Hoteiosho monjeak begiak ditu buruaren atzeko aldean, guztion portaera kontrolatzeko erabiltzen dituenak.
15. Dun Che Lao Ren, Txinako Papa Noel-a
Txina ere etorri da Gabonetako ospakizunarekin bat egitera, Papa Noelen izaera bere kulturara egokituz.
Txinan, opariak banatzeaz arduratzen dena Dun Che Lao Ren da, hau da, ‘Gabonetako gizon Zaharra’.
Bizar luzea duen agure bat da, txinatar arropa gorri tradizionala janzten duena, ereduekin, eta bat datorren txinatar kapela batekin.
Familiak eta lagunak elkartzen dira gau horretan eta koloretako paper ederretan bildutako sagarrak trukatzen dituzte, Gabonetako motiboz apainduta. Elkarrekin afaldu eta gero, gaua karaokea abesten amaitzen dute.
Eta hona hemen Gabon guztietan opariak banatzen dituzten munduko 15 pertsonaia ospetsuenen arteko bidaia.